ص: 2

ص: 3

ص: 4

زمین بی قرار است و آسمان اشک بار؛

همه جا سیاه پوش است و دل های مردمان سیاه تر از همیشه؛

مظلومیت، تاکنون این چنین در چنگال ستم اسیر نبوده وظلم، این گونه تا وادی شرم نتاخته است.

کینه ها سرباز کرده اند و در پیش رو، هماوردی نمی یابند. امان از تنهایی!

در و دیوار خانه ای، فریاد «واغربتاه» سر می دهد!

مسمار کینه، سینه ای را شکافته است!

آیا محسن، نیامده ، ملکوتی شده است؟

در کوچه های غربت ، سوز سیلی، امان از کف بریده است!

یاس کبود، در کوچه های شهر، پژمرده است و مردانگی را به مدد می طلبد.

آیا کسی هست که اهل بیت خدا را پاسبان باشد؟

آیا مردی از تبار فتوت یافت می شود که جفا را برتابد؟ آیا...؟

آری، مردی در معرکه هست که نهایت مردانگی است. فلک، ازنگاهش در تلاطم است.

و زمین، تاب گام هایش را ندارد!

او در طلب «ذوالفقار» است؛

ولی در ریسمان عداوت، اسیر!

ص: 7

اولبریز از خروش است؛

اما سکوت کرده است؛

زیرا در برهوت مردانگی، تنهای تنها مانده است؛

باید ماند و رسالت سنگین صبر را به پایان رساند؛

باید ماند و «یاس شهید» را شبانه به سوی ابدیت بدرقه نمود؛

باید بر تنهایی گریست و مظلومیت را چشید؛

باید...

آری، «حادثه فاطمیه» این گونه زخم بردل تاریخ نشاند. درباره «حادثه فاطمیه» بسیار گفته اند و نوشته اند؛ اما با این وجود، باز جای تأمل و تدبر باقی است. این حادثه، چنان گسترده و عمیق است که هرچه بیشتر به تحلیل و بررسی آن پرداخته شود، زوایای ژرف تری از آن رخ می نمایاند. کتابی که پیش روی شماست، تلاشی است برای بازخوانی حادثه فاطمیه از این نگاه:

مگر فاطمه (علیهاالسّلام) تنها یادگار حضرت رسول (صلّی الله علیه و آله وسلّم ) نبود؟

مگر سینه اش بوسه گاه محمد(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) نبود؟

مگر پیامبر (صلّی الله علیه و آله وسلّم )هر روز هنگام عبور از برابر خانه فاطمه(علیهاالسّلام) به اهل آن خانه سلام نمی داد؟

مگر «مودت ذی القربی» توصیه قرآن و اجر رسالت نبود؟ مگر خداوند متعال، خشم و رضای فاطمه (علیهاالسّلام) را، خشم و رضای خود قرار نداده بود؟

پس چرا آن همه بی حرمتی به حریم فاطمه (علیهاالسّلام)؟

ص: 8

پس چرا آن همه جفا بر آل مصطفی (صلّی الله علیه و آله وسلّم ) ؟

چرا پس از رحلت حضرت رسول(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) همه چیز به یکباره رنگ باخت؟

آتش آوران این معرکه تلخ چه کسانی بودند؟

علل و عوامل وقوع این حادثه چه بود؟

بررسی علل و عوامل زمینه ساز این فراز تاریخی، مایه عبرت جامعه اسلامی است؛ زیرا در این صورت، جامعه همواره خود را با آن جریان، مقایسه می کند تا بفهمد در چه حال و روزی قرار دارد، چه چیزی او را تهدید می کند و چه چیزی برای او لازم است.

معاونت فرهنگی و اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه، در راستای تعمیق و گسترش باورهای دینی و افزایش بصیرت عمومی در دفاع از ولایت، کتاب «عبرت های فاطمیه» نوشته حجت الاسلام احمد شرفخانی را تلخیص نموده و در سطح کشور چاپ و توزیع می نماید. امید آنکه این اقدام، راه گشای دوران کور فتنه و مرضی درگاه حضرت حق قرار گیرد. إن شاء الله

معاونت فرهنگی و اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه

پی نوشت:

1. یوسف، آیه 111.

ص: 9

فاطمه زهرا(علیهاالسّلام) مورد احترام و محبت خاص رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) بود. در احادیث، از وی به عنوان «سرور زنان عالم« یاد شده است. وی در سایه ایمان، تقوا، عمل صالح و عبادت به بالاترین مقامات انسانی دست یافت.

در سال دوم هجرت، با پسر عموی خویش، علی بن ابی طالب(علیه السّلام) که شایسته ترین همتای او بود، ازدواج کرد. ثمره این ازدواج چهار فرزند بود به نام های حسن، حسین، زینب ِو ام کلثوم (علیهاالسّلام)؛ فرزندی هم در رحم داشت به نام محسن که در پی حوادث تلخ و فشارهای پس از رحلت رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) سقط شد و به شهادت رسید.

فاطمه زهرا(علیهاالسّلام) زندگی سخت و پر مشقت، در عین حال ساده و دور از تجملات، همراه با زهد و ایثار داشت. در صحنه های مختلف تاریخ اسلام حضور داشت: در میدان جنگ احد، نبرد خندق، فتح مکه و سایر صحنه ها. نام او در حوادثی همچون مباهله پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) با مسیحیان قبیله نجران، نزول سوره کوثر و سوره «هل اتی» و آیه تطهیر و... به میان می آید. یازده امام معصوم شیعه از نسل پاک اویند؛ از این رو، ایشان را «ام الائمه» (مادر امامان) می خوانند.

ِهرچند از پیامبر خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) فرزند پسری نماند، ولی خواست خدا این بود که تداوم نسل

آن حضرت، از طریق دختر گرامی اش حضرت فاطمه(علیهاالسّلام) صورت گیرد. (1)

زهرای اطهر(علیهاالسّلام)، در سال یازدهم هجری، در سوگ رحلت پدر بزرگوارش نشست و این حادثه، ضربه سنگینی بر روح لطیف آن بانو بود؛ به گونه ای که پس از آن تا لحظه وفات، خندان دیده نشد.

حوادث و فتنه ها و منازعات سیاسی بر سر خلافت، جسم و روح فاطمه(علیهاالسّلام) را آزرد. در مسأله

خلافت و غصب فدک، ظلم های بسیاری بر ایشان روا شد. حرمت او را شکستند و به خانه اش هجوم آوردند. در خانه را به آتش کشیدند و بر ایشان صدمه وارد کردند.

ص: 11

این حمله ها و فشارها، فاطمه(علیهاالسّلام) را به شدت بیمار و بستری کرد. او اولین کسی بود به زندگانی حضرت

که پس از رحلت پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم )، در همان سال به ایشان پیوست. فاطمه(علیهاالسّلام) بیش از 75 روز فاطمه زهرا(علیهاالسّلام) (یا 95 روز) پس از پیامبر خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) زندگی نکرد و در 13 جمادی االاولی (یا 3 جمادی الثانی)

سال 11 هجری چشم از جهان فروبست.

پس از شهادت مظلومانه اش در 18 سالگی، طبق وصیت خویش، شبانه و مخفیانه به خاک سپرده شد. قبر ایشان هنوز هم نامعلوم است.

پی نوشت:

1. نزول سوره کوثر به همین مناسبت بوده است.

ص: 12

عبرت آموزی از پیشینیان، در حقیقت نوعی زندگی کردن در میان آن هاست؛ به این معنا که حوادث تاریخی را بنگریم، عوامل و زمینه های آن را بررسی کنیم و تلاش کنیم از آن ها آموزه هایی برای سرمشق در زندگی خود بیابیم. (1)

در عبرت آموزی از وقایع تاریخی، باید از سه منظر، به واقعه نظر کرد: علل و اسباب واقعه، حقیقت عبرت و نتیجه و ثمره آن. ما نیز در بحث «عبرت های فاطمیه»، از این سه منظر به وقایع می نگریم. از آنجا که اصل تکرارپذیری در تاریخ، از اصول مسلم و غیرقابل انکار است، شناسایی ریشه های این فاجعه تاریخی، می تواند عبرت آموز ما گردد تا با پرهیز از آن عوامل و جلوگیری از تحقق آن ها، حکومت اسلامی خویش را که استمرار حکومت نبوی است، از ننگ

چنان فجایعی برهانیم و آن را به ساحل نجات رسانیم؛ ان شاء الله.

پی نوشت ها:

1 . حشر، آیه 2.

2 . شرح غرر الحکم، ج 5 ، ص 217.

3 . نهج البلاغه، نامه 23.

ص: 14

ِقدرت پس از پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) است. مهم ترین جریانات تاریخی رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) همین که احساس کرد رحلتش نزدیک است، پیوسته در هر مجلس و موقعیتی، تذکراتی به مسلمانان می داد و آنان را از فتنه و فساد و اختلاف پس از خود برحذر می داشت و تأ کید می کرد که به سنت و سیره او توجه نموده، به آن چنگ زنند و بر آن اتفاق کنند و طبق آن عمل نمایند.

پیامبر ا کرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) پیوسته به دو یادگار گرانبهای خود (قرآن و عترت) اشاره داشت و بدان ها

تأ کید می کرد. در ضمن، تحرکات فرصت طلبان و مخالفان خلافت حضرت علی(علیه السّلام) را کاملاً در نظر داشت و آن گونه که روا می دید در خنثی کردن آن ها می کوشید.

در این راستا، در اواخر ماه محرم سال یازدهم هجری، پیش از آنکه در بستر بیماری بیفتد، دستور تدارک سپاهی عظیم به فرماندهی «اسامةبن زید» (1) برای گسیل به سوی شام را داد.

البته فرمان تشکیل چنین سپاهی و رهسپاری آن به سوی شام سابقه داشت؛ چرا که در سال هشتم هجری، از سوی پیامبر ا کرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) سپاهی به فرماندهی «جعفربن ابی طالب» و «زیدبن حارثه» و «عبدالله بن رواحه» برای مقابله با هجوم رومیان روانه آن سرزمین شد؛

اما هر سه فرمانده اسلام در این جنگ به شهادت رسیدند. در سال نهم هجری نیز که خبر آمادگی رومیان برای حمله به سرزمین حجاز، در مدینه انتشار یافت، پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) با سی هزار تن عازم تبوک شد؛ ولی بدون درگیری به مدینه بازگشتند. حال در این موقعیت (سال یازدهم هجری) رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) خطری جدی احساس می نمود؛ لذا دستور اعزام سپاهی را به سوی شام صادر نمود.

اما تجهیز و اعزام این سپاه از سوی پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) یک علت مهم داشت که ا کثر راویان و

تحلیل گران تاریخ بدان اشاره کرده اند: رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) بر آن بود که بدین وسیله عده ای از سران

ص: 16

مهاجرین و انصار را در این سپاه قرار دهد و بدین وسیله آن ها از مدینه خارج شوند تا در هنگام رحلت آن حضرت، در مدینه حضور نداشته باشند و سبب اختلاف در رهبری پس از وی نگردند و در ریاست طمع نکنند. آن حضرت با این کار می خواست کسی با خلیفه انتصابی او مخالفت

نکند و امر خلافت و جانشینی علی(علیه السّلام) بدون هیچ گونه نزاعی پس از او، مسلم گردد. (1)

حال رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) وخیم تر گشته و از شدت بیماری بی هوش شده بود. هنگامی که مهم ترین ِ جریانات تاریخی ایشان به هوش آمد، مشاهده نمود که جماعتی از بزرگان صحابه که بنا بود در لشکر اسامه شرکت کنند، تخلف نموده اند. فرمود: «مگر به شما نگفتم که در لشکر اسامه شرکت کنید؟»

هر یک از آنان در پاسخ پیغمبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) عذر و بهانه ای تراشیدند ولی رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) از تصمیم و هدف آنان اطلاع داشت و می دانست که آن ها برای تصاحب خلافت در مدینه مانده اند.

بیوه زنان بود.» صدای ناله زهرا(علیهاالسّلام) به گوش رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) رسید. حضرت دیده گشود و با صدای ضعیف فرمود: »دختر عزیزم! این آیه را بخوان: «وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَی أَعْقَابِکُمْ ؛

»از مرگ چاره ای نیست؛ چنانکه پیغمبران مردند، من نیز خواهم مرد؛ اما چرا ملت هدف مرا تعقیب نمی کنند و قصد سقوط و عقب نشینی دارند؟» (1)

از شنیدن این سخن، گریه حضرت زهرا(علیهاالسّلام) شدیدتر شد. رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) از احوال پریشان و چشم گریان دختر عزیزش منقلب شد. برای تسلای دل او، وی را به نزد خویش خواند و

سخنی در گوش او نجوا کرد. حاضرین دیدند صورت فاطمه(علیهاالسّلام) برافروخته شد و در همان حال

ناراحتی و گریه، تبسم کرد. از این تبسم نابه هنگام تعجب نمودند. علت را پرسیدند. ایشان فرمود: «تا پدرم زنده است، رازش را فاش نمی کنم.»

اما بعد از مرگ پدر فرمود: «پدرم در گوش من فرمود: فاطمه جان! مرگ تو نیز نزدیک است؛

تو اولین فردی هستی که به من ملحق خواهی شد». (2)

به نام «سقیفه» (1) ، بازگشت به فرهنگ جاهلی و نظام قبیلگی یا «انقلاب علی الاعقاب» (2)

را شکل دادند و بر خلا ف فرمان خدا و رسولش از پیش خود برای حکومت اسلامی حا کم نصب کردند.

شده است... [بار خدایا] کسی را که به پهلوی او زد، آن چنان که فرزندش را سقط کرد، در آتش جاودان ساز. در این موقع ملائکه گویند: آمین» (1)

مصیبت ها و رنج هایی که در این رابطه در کتب معتبر شیعه و سنی نقل شده، چنان جان سوز است که حتی در نقل آن نیز اشک چشم امان نوشتن نمی دهد.

ِ

خود باقی بماند، همه اموالش را بگیرند».

این قرارداد، بین پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) و یهودیان فدک به امضاء درآمد و سرزمین فدک بر اساس نص صریح قرآن (1) ، ملک شخصی پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) شد.

پس از فتح فدک، آیه «وَآتِ ذَا الْقُرْبَی حَقَّهُ ؛ حق خویشان را به آنان بده» (2) نازل شد.

پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) از جبرئیل پرسید: «منظورت چه کسانی هستند و این حق کدام است؟» جبرئیل از طرف خداوند عرضه داشت: «فدک را به فاطمه عطا کن«. (3) پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) فدک را به حضرت زهرا(علیهاالسّلام) عطا نمود و ورقه ای خواست و امیرالمؤمنین(علیه السّلام) را فراخواند و فرمود: «سند فدک را به عنوان بخشوده و اعطایی پیامبر بنویس و ثبت کن«. امیرالمؤمنین(علیه السّلام) آن را نوشت و خود

حضرت با ام ایمن بر آن شهادت دادند. سپس پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) این نوشته را به حضرت فاطمه(علیهاالسّلام) تحویل داد؛ سپس مردم را در منزل آن حضرت(علیهاالسّلام) جمع نمود و به آنان خبر داد که فدک از آن فاطمه(علیهاالسّلام) است.

حضرت زهرا(علیهاالسّلام) در سرزمین فدک نماینده ای داشت که درآمد آن را سالیانه خدمت حضرت می آورد و حضرت زهرا(علیهاالسّلام) هرساله به اندازه نیاز خود برمی داشت و بقیه را بین فقرا تقسیم می کرد و تا هنگام رحلت پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) این شیوه ادامه داشت.

ده روز پس از رحلت پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم )، مأموران ابوبکر به دستور او به فدک رفتند و نماینده

حضرت زهرا(علیهاالسّلام) را از آن جا اخراج کردند و آن ملک را غصب نمودند و درآمد آن را به طور کامل

برای مخار ج حکومت غاصبانه خود صرف کردند. آنان به سابقه مفصل امر الهی و عمل پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) در مورد فدک و سندی که تنظیم شده بود و شاهدانی که گواهی دادند و آنچه پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) در حضور مردم فرموده بود، کوچک ترین توجهی هم نکردند. (4)

ص: 23

پی نوشت ها:

1.اسامه فرزند زید بن حارثه است، زید در عصر جاهلیت در یکی از نبردهای قومی اسیر شد و در بازار عکاظ به حکیمبن حزام فروخته شد. حکیم او را به حضرت خدیجه(علیهاالسّلام) داد و او نیز به رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) بخشید. پدر زید فرزندش را از آن حضرت طلب کرد. پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) زید را به اختیار خود نهاد و او ماندن نزد پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) را برگزید. زید بن حارثه پس از علی بن ابی طالب، اولین مردی بود که اسلام آورد و نماز گزارد. (السیرة النبویة، ج 1 ، ص 264).

2. الارشاد شیخ مفید، ص 85 ؛ تاریخ الیعقوبی، ج 2 ، ص 113 ؛شرح نهج البلاغة ابن ابی الحدید، ج 1 ، ص 161

3 . تاریخ یعقوبی، ج 1 ، ص 509

4 . تاریخ یعقوبی، ج 1 ، ص 509 ، طبقات، ج 3 ، ص 232

5. جُرف، منطقه ای وسیع در سه میلی مدینه به سمت شام است (معجم البلدان، ج 2 ، ص 128).

6. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 2 ، ص 20 و ج 6 ، ص 52 ؛ المراجعات، ص 275 و ص 276

7 . بحارالانوار، ج 22 ، ص 468

8. ارشاد شیخ مفید، ص 99 ؛شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 6 ، ص 51 و ج 13 ، ص 31 ؛ صحیح بخاری، ج 1 ، ص 22 و ج 6 ، ص 11

9. صحابه بارها از آن حضرت، حدیث ثقلین را این گونه شنیده بودند که: «إنی تارکٌ فیکمُ الثقلین کتابَ الله وعترتی ما ان تَمَسکُتم بِهما لن تَضلُوا ابداً ولن یفتریا حتی یَرد علی حوض؛ من در میان شما دو چیز گرانبها می گذارم: کتاب خدا و خاندانم. تا آن زمان که بدین دو تمسک جویید هرگز گمراه نخواهید شد و این دو از یکدیگر جدا نمی شوند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند».

(الغدیر و المستدرک علی الصحیحین، ج 2 ، ص 109).

ص: 24

10 . آل عمران، آیه 144

11 . بحارالانوار، ج 22 ، ص 470 ؛ ارشاد شیخ مفید، ص 88 ، صحیح مسلم، ج 4 ، ص 1095

12. سقیفه سایبانی بود در ناحیه شمال غربی مسجدالنبی و با فاصله ای کمتر از یک کیلومتر از خانه

پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) که محل اجتماع انصار (مردم مدینه از جمله قبایل اوس و خرزج) بود. (سقیفه به معنای سایبان است).

13. آل عمران، آیه 144 (...« وَمَنْ یَنْقَلِبْ عَلَی عَقِبَیْهِ ...).

14 . شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 6 ، ص 11

15 . تاریخ یعقوبی، ج 2 ، ص 126

16 . فرائدالسمطین، ج 2 ، ص 34

17. نقل از یاقوت حموی در معجم البلدان و شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید.

18 . حشر، آیات 6 و 7

19 . اسراء، آیه 26

20 . بحارالانوار، ج 21 ، ص 22 و 25 ؛ بحارالانوار، ج 29 ، ص 107

21 . اسرار فدک، ص 23

ص: 25

بر این اساس، در بررسی عوامل زمینه ساز حادثه فاطمیه، با این مسأله مهم مواجه می شویم که رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) در اواخر عمر، با ناراحتی و نگرانی از آینده، به حضرت علی(علیه السّلام)

چنین می فرماید:

«... من بر امتم نه از مؤمن می ترسم و نه از مشرک؛ چرا که ایمان مؤمن او را از خیانت بازمی دارد و مشرک را خداوند به وسیله شرکش نابود می سازد. تنها کسانی که از شر آن ها بر شما می ترسم، کسانی هستند که در دل، منافقند و در زبان، دانا. سخنانی می گویند که شما

می پذیرید؛ اما اعمالی دارند که مورد انکار شماست». (1)

مشخص شد که نگرانی پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) درباره نفاقی بود که به صورت فتنه ها در آینده ای

نه چندان دور، مانند پاره های شب، فضای زندگی مسلمین را تیره و تار می کرد. او از بروز فتنه ها

رنج می بُرد و به شدت از خود مسلمین در هراس بود. نگرانی ایشان از داخل حوزه اسلام بود:

نکند برخی از میان همین اصحاب، وصایایش را نادیده بگیرند و مسیر اسلام را منحرف کنند؟!

آری، پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) این خطر را حس می کرد و به آن هشدار می داد و شاهد این هشدار و نگرانی به اتفاق همه مورخان، روایات بسیاری است که در این موضوع، از کتاب صحیح بخاری و دیگر کتاب ها و جوامع حدیثی اهل سنت نقل شده است. از باب نمونه به یک روایت ا کتفا می کنیم:

از سعید بن جبیر، از ابن عباس، از رسول ا کرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) نقل شده که ایشان پس از وصف

محشر فرمود:

«سپس گروهی از اصحاب من در محشر به طرف راست و چپ از جایگاه من منحرف می شوند؛ آن گاه می گویم: این ها اصحاب من هستند، کجا می روند؟ جواب می رسد که همین اصحاب تو پس از اینکه آن ها را مفارقت نمودی، به اعقابشان برگشت نمودند؛ یعنی، از اسلام خار ج شده و به کفر بازگشتند...».

ص: 27

حال برای روشن شدن این مطلب، در ادامه نحوه شکل گیری نفاق را بررسی می کنیم:

حال، چگونگی شکل گیری و اقدامات مخفیانه به ظاهر یاران پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) را بررسی می کنیم

که بیانگر علل زمینه ساز حادثه تلخ فاطمیه است.

بر پایه اسناد تاریخی، نباید قضیه سقیفه بنی ساعده و امر خلافت و برنامه های بعدی را یک امر نا گهانی دانست؛ بلکه دلایل و شواهدی چند، حکایت از آن دارد که گروه پیروز، از دیرباز برای کسب قدرت و شکست رقیب، در اندیشه و طر ح بوده است. روشن ترین گواه این

امر آن است که پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) تأکیدهای فراوانی بر زمامداری و جانشینی علی بن ابی طالب(علیه السّلام) داشته است که غیر شیعه نیز آن را می پذیرد؛ حال، تا گروهی هم دست و ریشه دار در کار نباشد نمی شود به یکباره همه چیز به سویی دیگر جهت گیرد. آیا مردم، هیچ یک غدیر را که 75 روز قبل اتفاق افتاده بود و همگی با علی(علیه السّلام) دست بیعت داده بودند، به یاد نداشتند؟ البته که به یاد داشتند و تا دیرزمان هم از خاطرشان زدوده نشد. دوازده سال پس از آن روز، زمانی که خلیفه دوم درگذشت (سال 23 ه.ق)، حضرت علی(علیه السّلام) با اهل شورای تعیین رهبری و نیز

مردم، به احتجاج پرداخت و چهل فضیلت از خود برشمرد که از جمله آن ها ماجرای غدیر و آیه تطهیر بود؛ آن گاه حاضران را بر تأیید آن فضایل، به شهادت طلبید و جز تنی چند از مخالفان، هیچ کس آن ها را انکار نکرد. (1)

آیا این گروه، در زمان رحلت پیامبر ا کرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم )، آن فضایل را به یاد نداشتند؟ یقیناً به یاد

داشتند؛ اما چرا برخی آن را چنین توجیه می کردند که انتخاب فرد پایین تر بر فرد برتر بی اشکال است. با توجه به این مقدمات، چگونه می توان پذیرفت که در کمتر از چند ساعت پس از رحلت پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) تنی چند از غیر خاندان آن حضرت توانسته باشند بدون هیچ طرح و هماهنگی قبلی، مردم را از پذیرش زمامداری حضرت علی(علیه السّلام)، به قبول بیعت دیگری سوق دهند و پس از آن نیز از زور و تطمیع و تهدید سود نجسته باشند؟

ص: 29

حقیقت آن است دلایل و شواهد زیادی موجود است که این حرکت و حرکت های بعدی، به صورت نا گهانی اتفاق نیفتاده؛ بلکه کسانی که در کنار پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) و به عنوان خواص جامعه مطر ح بودند، اقدامات مخفیانه ای جهت این امر انجام داده اند که نشان از خط پنهان نفاق دارد.

برای مشاهده و مطالعه شواهد تاریخی در این زمینه می توانید به کتب مشروح در خصوص غدیر و حادثه فاطمیه رجوع کنید.

خود آن حضرت، برای شناساندن دشمنان «به ظاهر دوست» (وانهادگان رشد) به مردم، تلاش فراوانی کرد و مانع رسیدن آنان به مقاصد شومشان شد و زمینه رشد و تعالی جامعه را مهیا کرد.

میدان آمده و کوتاهی نکند؛ زیرا ا گر سا کت بنشیند، منافقان به محض اینکه زمینه را آماده نفاق ببینند، به میدان آمده، پرده از قساوت ها و خباثت های باطنی خویش برمی افکنند و جسارت ها را شروع می کنند و دوباره «فاطمیه ای دیگر» می آفرینند.

فاعتبروا یا اولی الابصار

پی نوشت:

1 . نهج البلاغه، نامه 27.

2 . المیزان، ج 19 ، ص 287.

3 . الغدیر، ج 1 ، ص 159.

4. نهج البلاغه، خطبه 147.

ص: 32

جواز اقدام او برای چنین امری نمی شد. (1) گذشته از این، او از شخصیت، مقامات و فضایل حضرت علی(علیه السّلام) آ گاه بود (2) و در روز غدیر، خود، امامت و ولایت علی(علیه السّلام) را از زبان رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) شنیده بود؛ اما او چنان به بیراهه رفت که حتی بعد از اتمام جریان سقیفه هم با مولا علی(علیه السّلام) بیعت ننمود و این است نتیجه صفت رذیله «ریاست طلبی» در وجود انسان.

تاریخ نقل است که گردانندگان سقیفه، مردم را به وسیله اهدای اموال، پیرو خود نمودند.

در شر ح نهج البلاغه ابن ابی الحدید نقل است که وقتی مردم گرد ابوبکر را گرفتند، اطرافیان او اموالی میان زنان مهاجرین و انصار پخش کردند. در این میان، سهم یکی از زنان خاندان «عدی بن بخار» را همراه زید بن ثابت فرستادند. آن زن پرسید: «این مال، برای چیست؟»

پاسخ دادند: «این مالی است که ابوبکر میان زنان تقسیم کرده است». آن زن اموال فرستاده شده را نپذیرفت و اظهار کرد: «به هیچ وجه خود را با گرفتن رشوه نمی فروشم.» و آن ها را پس فرستاد. (1)

حال، پس از مشاهده بعضی حرکت های جاه طلبانه و دنیاپرستانه جامعه آن روز، نگاهی می اندازیم به روایاتی که در آن ها از این دنیاگرایی مردم شکوه شده است:

*در یکی از روزها پس از رحلت پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) که مردم در کوچه نزدیک خانه حضرت علی(علیه السّلام) گرد آمده و تسلیم توطئه ها شده بودند، دختر رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) از خانه بیرون آمد و در کنار در ایستاد و خطاب به مردم کوچه و بازار فرمود:

«... سوگند به خدا، رسول گرامی اسلام(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) در روز غدیر خم، از مردم بیعت گرفت تا امید

شما فرصت طلبان تشنه قدرت را قطع نماید... ؛ چه بد معاوضه و معامله کردید که دنیا را گرفتید و آخرت را از دست دادید». (1)

هم چنین حضرت در جواب سؤال ام سلمه که گفت: «ای دختر رسول خدا! شب را چگونه صبح کردی؟ حالت چگونه است؟»، چنین فرمود:

«صبح کردم در میان حُزن شدید و اندوه عظیم... ؛ هنگامی که حکومت، بازیچه دست قدرت طلبان گردید و امام حق منزوی شد، آتش کینه های دیرینه شان زبانه کشید و باران مصیبت ها و مشکلات را بر ما بارانیدند». (2)

* رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) خطاب به اصحاب، پیشاپیش از دنیاگرایی مردم بعد از خود و ظلمی

که به دختر بزرگوارش روا می دارند، این گونه خبر داد و فرمود: «دخترم آن چنان در امواج بلاها و مصیبت ها غمناک و نگران می شود که دست به دعا برداشته [و از مصیبت هایی که به سبب دنیاطلبی خواص بر او وارد شده]، از خدا آرزوی مرگ و شهادت می کند و می گوید:

پروردگارا! از زندگی خسته و روی گردان شده ام و از دنیا زدگان، بلاها و مصیبت های نا گوار دیدم، خدایا مرا به پدرم متصل گردان و مرگ مرا زود برسان». (3)

ص: 37

بنابراین، رهایی یافتگان از وابستگی های دنیوی در حادثه فاطمیه، حق و حقیقت را زیر پا نگذاشتند و به وظایف خود عمل نموده، هرچند رنج هایی را نیز متحمل شدند، اما آنان به متاع قلیل دنیا پشت پازده، با عملکرد خود، راه پایداری را آموزه ای برای آیندگان به ارمغان گذاشتند.

حال، در ادامه نگاهی می اندازیم به زندگی و عملکرد بعضی از یاران پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم )؛ کسانی

که دنیای خویش را به مخاطره انداختند تا دین خدا استوار بماند؛ تهدیدها و آزارها را به جان خریدند تا پشتیبان خاندان رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) باشند.

و پیوسته در حمایت ملائکه آسمان ها بوده و در دامان مادرانی طاهر و پا ک رشد نموده است؛

بنابراین، او بهترین پدیده و برترین تربیت یافتگان است».

ام سلمه در ادامه سخنانش قضیه فدک را پیش کشید و ابوبکر را سرزنش کرد و در مقابل او ایستاد. راوی می گوید: ابوبکر جهت این اعتراض، حقوق یک سال ام سلمه را از بیت المال دریغ کرد و نداد. (1)

اما ایشان کسی نبود که با قطع حقوق، عقب نشینی کند. او پشت پا به متاع دنیا زد و دین خود را به خاطر دنیا حفظ نکرده است؛ بلکه او اعتقاد راسخ و ایمان کامل دارد.

ام سلمه در ادامه مبارزه خود با جاه طلبان، نامه ای به عایشه نوشت و او را نیز از کارهای ناپسندش بازداشت.

نمی گویم و...». (1)

اما افسوس که مردم فقط به گریه قناعت کردند و سستی، به آن ها اجازه غیرت و بیداری نداد. این واقعه، عبرتی است برای ما که در دفاع از ولایت و مکتب اسلام، فقط به ریختن اشک قانع نشویم و دنبال حرکت و عمل باشیم و با بصیرت اقدام نماییم.

پی نوشت:

1 . مشورت پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) در جنگ خندق با سعد بن عباده، طبقات، ج 2 ، ص 52 ، سیره ابن هشام، ج ، 3 ، ص 234.

2 . اسدالغابة، ج 2 ، ص 283.

3.شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 20 ، ص 307.

4 . قاموس الرجال، ج 4 ، ص 328.

5 . در روایتی نقل شده: «روزی قیس، فرزند سعد بن عباده، با پدرش گفت و گو می کرد و سعد از فضایل

علی(علیه السّلام) برای او مطالبی می گفت. قیس به او گفت: ای پدر! آیا تو در حالی که این مطالب را می دانستی، خود را نامزد خلافت کردی؟ پس از این به بعد هرگز با تو سخن نخواهم گفت.»، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 6 ، ص 44.

ص: 41

6 . شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 6 ، ص 96.

7 . شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 2 ، ص 52.

8 . الجمل، ص 119.

9 . تاریخ طبری، ج 3 ، ص 222.

10 . نهج الحیاة، ح 59 و ح 60.

11. نهج الحیاة، ح 117.

12 . همان، ح 118 ؛ احقاق الحق، ج 19 ، ص 160.

13 . موسوعة کلمات الامام الحسین(علیه السّلام)، ص 373.

14 . نساء، آیه 77.

15 . پیغمبر و یاران، ج 1 ، ص 308.

16 . پیغمبر و یاران، ج 1 ، ص 310.

17 . من لایحضره الفقیه، کتاب الصلوة، ح 9.

ص: 42

بلکه یاری کردن قوم خویش بر ستم، جزء عصبیت است». (1)

پیامبر ا کرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) در زمان رسالت خود، بسیار تلاش کرد که این نظام قبیلگی همراه با تعصب

را دگرگون سازد و مردم را به حق گرایی سوق دهد؛ لذا گاه و بی گاه در خطبه هایش به این مسأله تأ کید می فرمود. (2)

اما این قبیله گرایی و عصبیت که در عرب جاهلی خصوصیتی برجسته بود، با فعالیت ها و مبارزات پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) و تابیدن خورشید روشنی بخش اسلام، تا حدود زیادی کم رنگ شد و

می رفت که به کلی برچیده شود؛ اما با رحلت پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) و انقطاع تعلیمات او و در جریان غصب خلافت از وصی او، آتش این خوی زشت دوباره زبانه کشید و تلاش ها و مجاهدت های

پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) را در کام خود فرو برده و سیر کمالی جامعه اسلامی را دچار رکود و عقب گرد نمود.

با رحلت پیامبر ا کرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم )، خواص جامعه در سقیفه گرد هم آمدند تا خلیفه را تعیین نمایند.

ملاک برای تعیین خلیفه، دین خدا و وصیت پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) و لیاقت و کاردانی افراد نبود؛

بلکه بحث ها بر محور قبیله گرایی یا تعصبات حزبی بود و دنبال مقدم نمودن قریش مهاجر بر انصار و یا اوس بر خزرج و... بودند.

احزابی که برای به دست گرفتن قدرت تام و تمام تلاش می کردند عبارت بودند از: حزب «ثالثه» یا حزب «تیم و عدی»، حزب «امویان» یا حزب «طُلقا»، حزب «انصار خزرج» که شامل دو جناح مخالف بود (جناح سعد بن عباده و جناح بشیر بن سعد) و حزب «انصار اوس».

یا بعبارتی خواص، سرنوشت آن جامعه را رقم می زند؛ لذا بعد از رحلت پیامبر ا کرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم )،

ِبعضی افراد پیشروی جامعه آن زمان که به صورت احزاب ذکر شده درآمده بودند، اهداف و ِفعالیت های خود را در قالب گروه و حزب خاص انجام می دادند و با دید حزبی و قبیله ای در جریانات گام برداشته و اقدام می نمودند. این بود که از حق فاصله گرفتند و تلخ ترین حادثه ها را به وجود آوردند.

با ملاحظه گزارشات پیرامون سقیفه درمی یابیم که تمام گفتگوهای سران قبایل و احزاب شرکت کننده در سقیفه، بر پایه تعصبات جاهلی و قومیت گرایی بوده است و هیچ سخنی از ویژگی و خصوصیات خلیفه و جانشینی پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) در میان نمی آورند؛ حتی آنان که در فضیلت قبیله خود نزدیکی به پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) و سابقه در اسلام را یاد می کردند، آن نیز به خاطر عصبیت حزبی و قبیله ای بود؛ زیرا آنان می دانستند که از همه نزدیک تر به پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) برادرش علی(علیه السّلام) است و اوست که لیاقت و شایستگی خلافت رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) را داراست و جالب این که تمام ویژگی ها و فضایل مولا علی(علیه السّلام) را می دانستند و از جریان غدیر که خود جزء پیشگامان بیعت با علی(علیه السّلام) بودند بیش از هفتاد روز نمی گذشت اما خوی زشت تعصب جاهلی آنان بود که دوباره زبانه کشید و خرمن حقیقت جوی آنان را به آتش کشانید و شجره خبیثه را جانشین شجره طیبه نمود. اینجاست که زهرای اطهر(علیهاالسّلام) تاب تحمل خلافت غصبی را نداشته، بر خود لازم می داند وارد میدان دفاع از وصایای پدر بزرگوارش گشته و درس حمایت از ولایت را در تاریخ

بر همگان ثبت کند و با فریادهای روشنگرانه خود تعصبات قبیله ای و گروهی را افشا کند.

چه باید کرد؟ باید از این وقایع تلخ نیز عبرت گرفت هرکه دلش از صفت ناپسند عصبیت لبریز باشد، آتش کشیدن خانه وحی و سیلی زدن به تنها دخت رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) برای او سهل و آسان گردد.

ص: 45

آری، حزب گرایی و قومیت گرایی، چشم و دل حقیقت بین را کور می کند.

آیا این عبرتی بزرگ برای مسلمانان عاشق رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) نیست؟

آیا این پیام صریح به جناح ها و احزاب سیاسی جامعه نیست؟

آیا این درسی بزرگ برای قبایل منطقه ای نیست؟

باید به خود آمد و تعصب های حزبی و قومی را کنار گذاشت تا شاهد تکرار حادثه ای تلخ نشویم و همان کاری را که مشرکین و دشمنان اهل بیت(علیهم السّلام) انجام دادند، با دست و قلم خود انجام ندهیم.

متأسفانه امروز همین مسأله در جامعه ما بین جناح ها و احزاب سیاسی مشاهده می شود که چگونه حق و حقیقت را به خاطر گروه خود، زیر پا می گذارند و چگونه مقابل ارزش های این ملت جبهه گیری می کنند تا حزب و جناح خود را بر مسند و قدرت بنشانند.

و باید گفت: از فاطمیه عبرت گیریم تا باعث فاطمیه ای دیگر نشویم.

فاعتبروا یا أولی الابصار

پی نوشت ها:

1 . اصول کافی، ج 2 ، ص 308.

2. همان.

3. ر. ک. سیره ابن هشام، ج 4 ، ص 31 ؛ حجرات، آیه 13. بحارالانوار، ج 21 ، ص 405. تحف العقول، ص 20.

ص: 46

«می بینی که چگونه بر فضل خدا نسبت به موقعیت من به پیامبر خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) و آنچه خداوند

از علم به من داده، حسادت می کنند!» (1)

هم چنین در نامه ای بلند به معاویه این حقیقت را یادآور شدند. (2)

اما این طور نبود که شعله های حسادت یکدفعه زبان بکشند بلکه در جریانات مختلف، به صورت هایی آشکار شده بود و رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) نیز متوجه این مسأله بود؛ چرا که در روز تاریخی غدیر بعد از این که از اهمیت مسأله امامت و شأن و مقام مولا علی(علیه السّلام) مطالب مهمی را بیان

نمود، بلافاصله خطر انحراف را این گونه بیان کرد:

«ای مردم! شیطان، به حسادت، آدم را از بهشت بیرون کرد پس مبادا که نسبت به علی(علیه السّلام) حسد ورزید که اعمالتان یکسره باطل شود و به لغزش و انحراف درافتید؛ که آدم صفوة الله تنها به سبب یک معصیت به زمین فرو افتاد؛ پس بر شماست که مراقب احوال

خویشتن باشید؛ شما که در میانتان، دشمن خدا نیز هست». (3)

ا گر چشمانمان را باز کنیم، ریشه بسیاری از اختلافات و ناهنجاری های سیاسی و اجتماعی جامعه امروز را همین صفت رذیله می بینیم.

در کتاب ارزشمند معراج السعادة، در علاج بیماری حسد چنین آمده است:

به هوش باشیم و از خویش در هراس تا مبادا غباری از رذایل اخلاقی در گوشه قلبمان نشسته باشد؛ چه بسا به هنگام امتحان، از همین غبارها طوفانی برپا شود که دیگر مشاهده و تشخیص حق ممکن نباشد. باید متمسک به دستورات اسلامی و روش های علمای اخلاق شویم تا ریشه امراض اخلاقی در وجودمان خشکیده شود.

علاج امراض نفسانیه، به معجون مرکب از علم و عمل است.

اما علمی که نافع است از برای این مرض، آن است که اول تأمل در بی ثباتی دنیا و فنایی این عاریت سرا نمایی، و یاد مرگ خود و محسود کنی، و بدانی که این چند روزه دنیا را قابلیت آن نیست که به واسطه آن، حسد بر بندگان خدا بری.

دنیی آن قدر ندارد که بر آن رشک برند

ای برادر که نه محسود بماند نه حسود

تا چشم بر هم زنی، حسود و حاسد در خا ک پوسیده و فاسد گردیده اند و نام ایشان از صفحه روزگار محو شده و در آن عالم به کار خود درمانده اند.

و بعد از آن به تحقیق بدان که حسد تو بر کسی، باعث ضرر دین و دنیای تو می شود، و به آن کس مطلقاً ضرر نمی رسد؛ بلکه نفع دنیا و آخرت به او عاید می گردد.

... و اما عمل نافع از برای شفای مرض حسد آن است که بر آثار و لوازم خیرخواهی آن شخص که حسد بر او داری، مواظبت نمایی و مصمم گردی که خود را بر خلاف مقتضای

حسد بداری. (1)

ص: 50

پی نوشت:

1. قال الصادق(علیه السّلام): اُصولُ الکفر ثلاثةٌ: الحرصُ والإستکبارُ والحَسَدُ (اصول کافی، ج 2 ، ص 289).

2 . شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 2 ، ص 298.

3 . شواهد التنزیل، ج 1 ، ص 144.

4 . الغارات، ص 115.

5 . خطبه پیامبر ا کرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) در غدیر خم.

6 . مقام معظم رهبری، 1375.3.20 در جمع فرماندهان لشکر 27 محمد رسول الله(صلّی الله علیه و آله وسلّم ).

7 . معراج السعادة، ص 428.

ص: 51

رسم قبایل دوره جاهلیت چنین بود که ا گر کسی از قبیله ای کشته می شد، همه افراد آن قبیله و قبایل هم پیمانش وظیفه داشتند از قبیله قاتل انتقام بگیرند. هرچند این رسم جاهلی پس از اسلام رنگ باخت، اما آثار آن هنوز باقی بود. سال ها بعد از تعالیم رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) و رشد نسبی افکار، دیگر زمینه این گونه انتقام جویی فراهم نبود؛ اما دل ها از کینه ها پاک نشده بود و ا گر کسی این اندازه به قبیله اش دلبستگی نداشت، در میان عرب و تعصب عربی بیگانه شناخته می شد.

در طول حا کمیت اسلام بیشتر قبایل عرب با سپاهیان رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) جنگیده بودند و

فرد یا گروهی از آن ها به دست داماد وی، علی(علیه السّلام) یا بنی هاشم کشته شده بودند. این بود

که کینه توزی و خون خواهی عرب جاهلی ریشه دار شده و به حدی رسیده بود که به زودی رنگ نمی باخت اما به خاطر موقعیت حکومت رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم )، نمی توانستند کینه توزی خود را اظهار کنند.

این مسأله را پیامبر ا کرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) در سخنان خود مکرر بیان کرده بود؛ چنان که «یونس بن خباب» از قول انس بن مالک نقل کرده است که همراه رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) بودیم و حضرت علی(علیه السّلام) نیز با ما بود. از کنار بوستانی گذشتیم. علی(علیه السّلام) فرمود:

«ای رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم )، می بینی چه بوستان خوبی است!»

پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) فرمود: «بوستان تو در بهشت، از این بسیار بهتر است».

سپس پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) ایستاد و ما هم ایستادیم. آن گاه رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) سر خود را بر سر علی(علیه السّلام)

نهاد و گریست. علی(علیه السّلام) پرسید: «ای رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) چه چیز شما را به گریه واداشته است؟»

حضرت فرمود:

«کینه هایی [از شما] در دل قومی است که آن را برای تو آشکار نمی کنند مگر پس از آن که مرا

ص: 53

از دست بدهند».

علی(علیه السّلام) گفت: «ای رسول خدا! آیا در این هنگام شمشیر خود را بر دوش گیرم و آنان را ریشه کن سازم؟»

حضرت فرمود: «بهتر آن است که صبر و استقامت پیشه کنی».

علی(علیه السّلام) گفت: «ا گر صبر و استقامت پیشه کنم، چه خواهد شد؟»

حضرت فرمود: «سختی و مشقت خواهی دید».

علی(علیه السّلام) گفت: «آیا در این حال دین من به سلا

مت خواهد بود؟»

حضرت فرمود: «آری».

علی(علیه السّلام) گفت: «در این صورت به سختی ها و مشقت ها اعتنایی نخواهم کرد». (1)

و هم چنین پیامبر ا کرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) در جایی دیگر به حضرت زهرا(علیهاالسّلام) فرمود: «چه بسیار ستم و جفای سخت از کینه نسبت به علی(علیه السّلام)، به خاندان من خواهد رفت». (2)

بر این اساس، آنان که در سر هوای جاهلیت داشتند و کینه و دشمنی اهل بیت رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) در دل آنان ریشه دوانده بود، منتظر فرصتی بودند تا با انتقام، دل هایشان را از کینه خالی کنند؛

لذا بی صبرانه برای وفات رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) لحظه شماری می کردند. حضرت زهرا(علیهاالسّلام) درباره آشکار شدن کینه ها بعد از رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) چنین می فرماید:

«این گونه برخوردهای خصمانه، از کینه توزی های جنگ بدر و خون خواهی کشتگان جنگ احد آن هاست که در درون قلب نفاق آمیز و اندیشه فتنه انگیزشان پنهان بوده است و تاکنون جرأت اظهار آن را نداشتند تا در آن هنگام که حکومت الهی بازیچه دست قدرت طلبان گردید و امام بحق منزوی شد، آتش کینه های دیرینه شان زبانه کشید و باران مصیبت ها و مشکلا ت را بر ما باراندند، و رشته ایمان را دریدند و نسبت به وعده های الهی که خدا بر همه واجب فرموده

ص: 54

بود و حفظ و پاسداری از رسالت پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) و دفاع از پرهیزکاران و مؤمنان، چه بد و زشت

عمل کردند.

اما افسوس که در جهت انتقام گرفتن از پدران مشرک و منافق خود، که در جنگ های اسلامی کشته شدند و مقابل اسلام جنگیدند، به دنیا روی آوردند، و فریب دنیا را خوردند». (1)

برخوردهای خصمانه ای همچون آتش زدن خانه علی(علیه السّلام) و غصب فدک برای تحکیم خلافت غصبی از جهت اقتصادی، نوعی عقده زدایی و انتقام گیری توسط کینه توزان عرب بود.

آری، همین کینه ها مولا علی(علیه السّلام) را کشان کشان به سوی مسجد برد و یاس سپید مدینه

را کبود کرد؛ همین بغض ها حسن(علیه السّلام) را در خانه خویش، به دست شهادت سپرد و سنگ

بنای فاجعه کربلا و اسارت اهل بیت(علیهم السّلام) را گذارد. در روز عاشورا وارثان بغض های دیرینه با صراحت گفتند:

«ما تو (امام حسین(علیه السّلام)) را به سبب کینه و بغض نسبت به پدرت می کشیم».

پیوسته مکیان مهاجر و غیر مهاجر، در پی به دست آوردن فرصتی مناسب برای فرونشاندن کینه خود بودند؛ ولی در دوران حیات پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) زمینه آن فراهم نشد. از این رو، انصار اوس و خزرج همواره در این هراس بودند که به خاطر نبودن پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم )، مکیان انتقام گذشته را بگیرند. آن ها فریاد سعد بن عباده (رئیس انصار) را که در روز فتح مکه می گفت: «امروز روز انتقام است» هنوز از یاد نبرده بودند؛ لذا برای انصار روشن بود که دیر یا زود، رؤسای قبایل مکه از آن ها انتقام خواهند گرفت. این هراس، حباب بن منذر را واداشت تا در جریان سقیفه به مهاجرین بگوید:

«از این بیمناکم که ا گر این امر (خلافت) در دست شما محکم شود، به سبب کینه های گذشته، با ما نبرد و ستیز کنید». (1)

و نیز در جمله ای دیگر از انصار به همین مضمون آمده است:

«ما از آن می ترسیم که پس از شما کسانی متصدی این امر شوند که ما فرزندان و برادران آن ها را کشته ایم». (2)

کینه مهاجرین و انصار چیزی نبود که در جریان سقیفه نقش آفرین نباشد بلکه همین کینه ها، سفارش پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) به وحدت را از دست آن ها ربود؛ در نتیجه وصایای پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) در مورد امامت و ولایت کنار زده شد و به تبع آن، جریانات تلخی همچون انحراف خلافت، غصب فدک و... پیش آمد.

ضلالت و گمراهی نیفتیم و بدانیم که حوادث تکرار می شود و فقط نوع و اشخاص آن تغییر می کند. هر روز فاطمیه تکرار می شود، هر روز عاشوراست و همه جا کوچه های بنی هاشم است و همه جا کربلاست. صریح تر بگوییم: هر روز عرصه امتحان حق و باطل است و ما هستیم که امروز در بوته امتحان قرار گرفته ایم.

باید به درون خود نظاره گر باشیم؛ نکند همچون سیاست بازان سقیفه و انصار و مهاجرین، کینه هایی در دل ما باشد و خود غافل از آن باشیم.

نکند کینه ای در دل باشد و در مسائل سیاسی - اجتماعی به هوای آن عمل نماییم و تاریخ تلخ فاطمیه را تکرار نماییم. باید کاری کنیم که این حدیث علوی در صفحه ذهنمان نقش بسته و همیشه نورافشانی کند که فرمود:

«سبب و پیدایش فتنه ها، کینه توزی است». (1)

فاعتبروا یا اولی الابصار

پی نوشت:

1 . شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 4 ، ص 107.

2. همان.

3 . نهج الحیاة، ح 117 ، ص 203.

4 . منتهی الآمال، ص 67.

5 . انساب الاشراف، ج 1 ، ص 582 ، ح 1177.

6 . الطبقات الکبری، ج 3 ، بخش اول، ص 129.

7 . غرر الحکم، ج 1 ، ص 309.

ص: 57

گرفت؛ چنان که بانوی والاقدر اسلام، فاطمه زهرا(علیهاالسّلام) در خطابه اش در مسجد مدینه از علت

رنج و اندوه خود چنین پرده برمی دارد:

«هان ای جوان مردان! ای بازوان ملت و ای یاوران اسلام! این سستی و بی تفاوتی در مورد حقوق من چرا؟ این سهل انگاری در برابر آفت و ستم و بیداد، برای چه؟ آیا پدر گرانمایه ام پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) نمی فرمود: «حرمت هرکس با گرامی داشتن فرزندش رعایت می شود؟« چه زود رنگ پذیرفتید و بی درنگ در غفلت خفتید». (1)

و باز در ادامه چنین می فرماید:

«هان ای فرزندان اوس و خزر ج! آیا رواست که میراث پدرم پایمال و به من بیدادگرانه ستم شود و شما در حالی که فریاد مظلومیت و یاری طلبی و دادخواهی مرا می شنوید و دارای انجمن و امکانات هستید، نظاره گر باشید؟ شما افراد زیادی دارید و ساز و برگ و نیرو(ی دفاع از مرا دارید).

شمایید که با بت پرستان عرب درافتادید و برابر لشکرهای گران ایستادید! چندی که از ما فرمانبردار و در راه حق پایدار بودید، نام اسلام را بلند و مسلمانان را ارجمند و مشرکان را تار و مار و نظم را برقرار و آتش جنگ را خاموش و کافران را حلقه بندگی در گوش کردید.

ا کنون پس از آن همه زبان آوری، دم فروبستید و از پیش روی، واپس نشستید؛ آن هم برابر مردمی که پیمان خود را گسستند و حکم خدا را کار نبستند.» (2)

اینان که به فرموده امام جعفر صادق(علیه السّلام) دوازده نفر از مهاجران و انصار بودند، (1) با یکدیگر مشورت کردند که چگونه اقدام کنند؛ برخی گفتند: «باید غیر علی(علیه السّلام) را از منبر رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) پایین آوریم» و برخی این اقدام را نادرست و مایه هلاکت دانستند؛ لذا نزد علی(علیه السّلام) رفتند و تصمیم خود را مبنی بر فرود آوردن خلیفه از منبر رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) و برخورد با حکومت، با ایشان در میان گذاشتند.

امام(علیه السّلام) به تشریح اوضاع پرداخت و فرمود:

«ا گر چنین کرده بودید، چاره ای نداشتید جز آن که با ایشان بجنگید و در این صورت چون سرمه ای در چشم و نمکی در توشه راه می شدید [و همگی تان را از بین می بردند و توشه ای برای ادامه مبارزه باقی نمی گذاردند]؛ زیرا این مردمانی که گفتار پیامبر خود را رها کرده و بر

پروردگار خود دروغ بسته اند، همگی در اطراف اویند و من در این راه با افراد خاندانم مشورت کردم و جز سکوت در این امر چاره ای ندیدند؛ چون می دانید که سینه های این مردم از کینه و دشمنی خدای بزرگ و خاندان پیامبرش آکنده است و هنوز خواهان خون هایی هستند که

در جاهلیت ریخته شده است. به خدا سوگند، ا گر چنین می کردید، شمشیرهایشان را از نیام می کشیدند و آماده جنگ و کشتار بودند». (2)

پس از این سفارش مولا علی(علیه السّلام)، آنان موضع «مقابله لفظی و بیان حقایق و افشا گری» را اختیار کردند و از آن پس، هرکدام در مسجد به نوبه خود در مقابل خلیفه اول ایستاده، سخنرانی کردند و حقیقت را با بیان های مختلف به مردم فهماندند. از همین افراد، کسانی بودند که تا پایان، در تمام حوادث و رخدادها از اهل بیت(علیهم السّلام) جانبداری کردند و رنج های فراوان متحمل شدند. سلمان، مقداد، ابوذر و عمار از جمله کسانی بودند که در حادثه تلخ فاطمیه، همراه

علی(علیه السّلام) و فاطمه(علیهاالسّلام)، فریاد مظلومیت سردادند و در این راه خون دل ها خوردند.

ص: 60

اما عده ای دیگر بودند که باید آن ها را هم از پیروان سیاسی علی بن ابی طالب(علیه السّلام) برشمرد،

عده ای که حمایتشان با انگیزه های جاهلی و قومی آمیخته بود و شاید بتوان گفت این عده با حمایت از علی(علیه السّلام) و فاطمه(علیهاالسّلام) می خواستند در سایه حکومت و موقعیت آنان، به مقام و موقعیتی رسیده، قوم و قبیله شان را تقویت کنند. اینان بعدها با دست نیافتن به قدرت و اهداف سیاسی خود و با دیدن کمترین کدورت، مولا علی(علیه السّلام) را رها کرده و جبهه جدیدی در مقابل او گشودند. (1)

2. گروه سازمان یافته دیگری که عده آن ها هم کم نبود و از قبل برنامه ریزی کرده، فقط در انتظار رحلت پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) به سر می بردند و مصمم بودند که به هر قیمتی مانع زمامداری

علی بن ابی طالب(علیه السّلام) شوند. اینان با آماده سازی قبلی خود، هر مانعی را که سد راه آنان بود،

برمی داشتند، حتی ا گر این مانع، ریحانه پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) باشد.

3. گروه دیگری از افراد شناخته شده و نامدار جامعه و واقف به مسائل سیاسی و اجتماعی بودند و تحلیل دقیقی از اقدامات جاه طلبان داشتند و به اصطلاح خواص جامعه بودند؛ اما خواصی که بی خاصیت بودند و به علل مختلفی همچون قبیله گرایی، کینه توزی، حسادت،

مصلحت سنجی های بی مورد و یا ترس از جان و مال خود، سکوت اختیار کرده بودند، بی تفاوت از کنار حوادث تلخ و ناگوار فاطمیه گذشتند.

4 . جمعی دیگر نیز، عامه مسلمانان بودند که چندان به امور سیاسی و اجتماعی کاری نداشتند و ایمان به خدا نزد آنان، جز ترک برخی گناهان و انجام بعضی واجبات، مفهوم دیگری نداشت. گاه برخی از این مسلمانان ناآ گاه، به پیروی از سران نفاق، به فرمان های رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) نیز کم توجهی می کردند و چنین می پنداشتند که تخلف از فرمان هایی که دربردارنده احکام شر ع نیست، جایز است. (2)

ص: 61

این مردم، ا گر هم از قدرت یافتگان جانبداری می کردند یا روزگار را به بی تفاوتی می گذراندند، به خاطر عوام زدگی شان بود و ا گر دیگری هم به قدرت دست می یافت، شیوه ای جز این اختیار نمی کردند.

«از کسانی پیروی کنید که از شما مزدی نمی خواهند و خود هدایت یافته اند». (1)

جوابی جز این نیست که مردم به وظایف و مسئولیت خود عمل ننموده و با رفتار خود، آب در آسیاب مخالفان ریختند و این چنین مقدمات حادثه تلخ فاطمیه را آماده کردند.

می نمود، منحرف نمی شدند».

بانوی نمونه اسلام در پاسخ این بی تفاوت های بهانه جویانه، می فرمود:

«پس از حادثه عظیم غدیر خم، خدا برای هیچ کس عذر و بهانه ای باقی نگذاشته است». (1)

و در پاسخ عذرخواهی مهاجرین و انصار می فرمود:

«دور شوید و مرا به حال خود گذارید، پس از کوتاهی و سهل انگاری، جایی برای عذرخواهی نمانده است. آیا پدرم، پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) پس از حادثه غدیر خم جایی برای عذرتراشی و بی تفاوتی

باقی گذاشته است؟» (2)

حضرت علی(علیه السّلام) و غم و اندوه جانکاه حضرت زهرا(علیهاالسّلام) به سبب همین خصلت پست خواص

و عوام جامعه آن روز مدینه بود.

از روایات به دست می آید که بی تفاوتان جامعه اسلامی، به ظاهر مسلمانند نه در واقع، زیرا دو فریضه مهم «امر به معروف و نهی از منکر» از مهم ترین تعالیم اسلام است و آنان این دو فریضه را ترک گفته اند.

جالب این که در تاریخ جریانی نقل شده که معاویه نیز این نوع مسلمانی را که با بی تفاوتی همراه است، قبول نکرده و بدان اعتراض می کند:

«سعد بن ابی وقاص» از خواص مهاجرین که کاملاً از فضایل و مقامات حضرت علی(علیه السّلام)

آ گاه است که خود در غدیر خم حضور داشته و سخنان و وصایای رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) را شنیده

است؛ اما در بحث خلافت نه با علی(علیه السّلام) بیعت می کند، نه با خلفای غاصب.

ابن کثیر این گونه نقل می کند که روزی معاویه به سعد گفت: «چرا با علی نجنگیدی؟»

سعد در جواب گفت: «تندباد سیاهی از من عبور کرد و من گفتم: آخ! آخ! (صدای خوابانیدن شترها) و ناقه خودم را خوابانیدم تا این که از من گذشت». معاویه ملامت کنان گفت: در کتاب خدا «آخ، آخ» نداریم و آن چه در قرآن آمده است، این است:

«وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَی الْأُخْرَی فَقَاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّی تَفِیءَ إِلَی أَمْرِ اللَّهِ ف» . (1)

ای سعد! تو هرگز نه با گروه ستمگر مقابل گروه عادل بودی و نه با گروه عادل مقابل گروه ستمگر.

ای سعد! چرا این گونه رفتار می کنی؟ [بی تفاوت هستی؟] در بین حق و باطل بی تفاوتی

ص: 66

معنا ندارد.» (1)

معاویه به جهت رفتار ناپسند (بی تفاوتی) او، چنین می گوید: «تا به امروز این مقدار در نزد من خوار و بی ارزش نبودی!»

آری، حتی معاویه ها هم این طرز فکر و حرکت را قبول ندارند و چنین افرادی پیش آنان بی ارزش بوده و به آن ها اعتراض می کنند.

پی نوشت:

1 . نهج الحیاة، ح 57 ؛ بحارالانوار، ج 43 ، ص 158.

2. همان.

3. شیخ صدوق از زید بن وهب و ابومنصور طبرسی به نقل از اَبان بن تغلب از امام صادق(علیه السّلام) روایت

کرده اند که آن 12 نفر این اشخاص هستند: از مهاجران: خالد بن سعید بن عاص، مقداد بن اسور، َعمار بن یاسر، ابوذر غفاری، سلمان فارسی، عبدالله بن مسعود و بُریده اسلمی و از انصار: ابی بن کعب، َخز یمة بن ثابت، سهل بن حنیف، ابوایوب انصاری و ابوالهیثم بن تیهان. (خصال شیخ صدوق). َ

4 . الخصال، ج 2 ، ص 462.

5 . از پیروان و حامیان سیاسی علی(علیه السّلام) می توان زبیر بن عوام، طلحه بن عبیدالله، عبدالله بن زبیر،

عباس بن عبدالمطلب، عبیدالله بن عباس، اشعث بن قیس، جریر بن عبدالله بجلی، عمران بن حصین

و ابوموسی اشعری را نام برد (در این باره، ر.ک: تحلیل بر مواضع سیاسی علی بن ابی طالب(علیه السّلام)،

ص 56 - ص 60).

6 . ر.ک: المراجعات، مراجعه 84 ترجمه المراجعات (، ؛رهبری امام علی(علیه السّلام) در قرآن و سنت)،ص 426 این مؤلف صد مورد برمی شمارد که در آن ها رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) چیزی فرمود و صحابه به گونه . دیگری عمل کردند.

7 . بحارالانوار، ج 5 ، ص 81.

8 . یس، آیه 21.

9 . شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 2 ، ص 297 ؛ بحارالانوار، ج 38 ، ص 39.

10 . مسند فاطمة الزهرا(علیهاالسّلام)، ص 355.

11 . بحارالانوار، ج 22 ، ص 358.

ص: 69

12 . همان، ج 44 ، ص 35 ؛ علل الشرائع، ج 1 ، ص 223.

13 . بیت الاحزان، ص 113 ؛ نهج الحیاة، ح 178.

14 . نهج الحیاة، ح 57 ؛ بحارالانوار، ج 43 ، ص 158.

15 . نهج الحیاة، ح 18.

16 . همان، ح 19.

17 . حجرات، آیه 9.

18 . الغدیر، ج 10 ، ص 258.

19 . تهذیب الاحکام، ص 181 ، ح 22.

20 . وسائل الشیعة، ج 11 ، ص 406.

21 . نهج البلاغه، خطبه 192.

22 . نهج البلاغه، خطبه 201.

23 . تحف العقول، ص 195.

ص: 70

جهادت در راه خدا، و خویشاوندی و پیوندت با رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) از هر نظر شایسته و سزاوار حکومت خواهی بود». (1)

تبلیغات جوسازان، آن چنان در بین مردم سطحی نگر تأثیر گذاشته بود که همان حرف ها و یاوه های جاه طلبان سقیفه را تکرار می کردند و به عنوان ایراد، به علی(علیه السّلام) می گفتند:

«تو چهره ات خنده روست و مزاح می کنی؛ مردی باید خلیفه شود که عبوس باشد و مردم از او بترسند». (2)

هم چنین در تاریخ نقل شده که در جریان غصب فدک، ساده لوحی و خوش باوری مردم به ِکمک غاصبین آمد. هنگامی که در مسجد پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) بین حضرت زهرا(علیهاالسّلام) و ابوبکر مناظره ر خ داد، ابوبکر حدیثی دروغین را به پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) نسبت داد و آن گاه فاطمه(علیهاالسّلام) با استناد به آیات قرآن، جعلی و دروغ بودن آن حدیث را به خوبی هویدا ساخت. اما بیان کلماتی ظاهرپسند و دروغین، مردم را فریب داد و کسی برنخاست تا سند حدیث را جویا شود و بپرسد که آخر، این چه حدیثی است که تنها تو شنیده ای و هیچ یک از همراهان و صحابی رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) آن را نشنیده اند؟ چرا دخت رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) این حدیث را قبول ندارد؟

ِاما مصیبت دیگر این بود که حضرت زهرا(علیهاالسّلام) شب ها سوار بر مرکب می شد و با مولا علی(علیه السّلام) به مجالس انصار و مهاجرین و در خانه آن ها می رفت و از آن ها طلب یاری می نمود؛ اما آن ها با بینشی ضعیف، چنین جواب می دادند:

«ما با ابوبکر بیعت کرده ایم، ا گر همسر تو و پسرعمویت (علی(علیه السّلام)) در این امر بر ابوبکر سبقت می گرفت، ما از علی(علیه السّلام) سرنتافته و با ابوبکر بیعت نمی کردیم» (3)

آری، سطحی نگری مردم، که در رفتار و گفتارشان عیان بود، خلافت غصبی را تقویت کرد و ِاهل بیت(علیهم السّلام) را به حاشیه راند و چنان کرد که زهرای اطهر(علیهاالسّلام)، با باری از غم و اندوه، خلوت

ص: 73

«بیت الاحزان» را برگزیند.

مخالفان، توسط قبیله بنی اسلم، بیعت با خلیفه را قطعی نمودند و مخالفان خود را به اتهام ارتداد، از صحنه خارج و این چنین بخش نامه کردند: «هرکه سر به فرمان حکومت نسپرد، باید کشته یا سوزانده شود و زن و فرزندش تار و مار و اسیر گردند». (1)

عده ای را با تهدید به قتل و عده ای را با ضرب و شتم از صحنه خار ج کردند. شمشیر «زبیر» را شکسته و بر سینه اش نشستند. «ابوذر» و «سلمان» و «مقداد» را آن گونه زدند که سلمان می گوید: «گردنم همچون غده ای ورم کرد و بالا آمد.» (2)

«بریده اسلمی» را به خاطر دروغگو خواندن آن ها در مسجد، زدند و بیرون انداختند:

«مالک بن نویره» را که به خلیفه اعتراض کرد و گفت: «از منبر رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) پایین بیا؛ آن جا جایگاه علی(علیه السّلام) است.»، زدند و از مسجد بیرون انداختند و بعدا به خاطر عدم پرداخت زکات،

سر از تن او جدا کردند. (3)

«حباب بن منذر» آن بزرگ صحابی و مجاهد بدری را با آن همه سابقه درخشان به جرم این که در سقیفه در برابر خلیفه شمشیر کشیده، خلافت او را قبول نکرده بود، در همان سقیفه لگدکوب کردند و دهانش را پُر از خاک نمودند. (4)

«ام ایمن» (پرستار پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم )) را به خاطر اعتراض به غاصبین، از مسجد بیرون انداختند.

«سعد بن عباده»، بزرگ قبیله خزرج را، که بیعت نکرده و غاصبین را هم تهدید نموده بود، شبانه در تاریکی با تیری کشتند و آن گاه اعلام کردند که جن ها او را کشتند.

فجائه (ایاس بن عبدالله) را با برچسب ارتداد، به درون آتش انداختند و زنده زنده سوزاندند؛او در آن حال فریاد می زد: «أنا مسلمٌ » اما کسی به فریادش نرسید و مظلومانه در آتش سوخت. (5)

مردم، در آن هیاهو و آشوب جز نهیب و سایه شمشیر چیزی نمی دیدند و آنان که ترس و

ص: 77

زبونی در قلوبشان ریشه افکنده بود و جان و مال خویش را اندکی دوست داشتند و اصالتی برای دین و ایمان قائل نبودند، دم فرو بسته، سفارشات رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) را به فراموشی سپردند و سقیفه را با بیعتشان پایدار کردند و فضا چنان غبارآلود شد که خانه وحی، به عنوان خانه فتنه معرفی شد و صدای ریحانه نبی(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) از بین در و دیوار به گوش رسید! اما ترس و زبونی و سست عنصری، سکوت خفت باری بر مدینه حاکم نمود و اهل مدینه را به ذلت و خواری

کشاند و آنان برای همیشه، محکوم تاریخ شدند؛ چنان که حضرت زهرا(علیهاالسّلام) فرمودند:

«هان ای فرزندان قیله! (1)

آیا در حضور شما مرا از ارث پدر محروم سازند؟ می بینید و می شنوید و در مجلسی و مجمعی که من شما را می خوانم و از ظلمی که به من می رود آ گاه هستید؟ و شما افراد و یاران زیادی دارید و ساز و برگ و نیروی دفاع از مرا دارید. به ندای من پاسخ نمی دهید و به فریاد من فریادرسی نمی کنید. شما مردان جنگید و به خیر و صلاح معروف و شناخته شده اید. شما برگزیدگان و صالحانی بودید که به جنگ با عرب انتخاب شدید و در این راه متحمل رنج و زحمت و با امت ها شاخ به شاخ شدید و رودرروی شجاعان ایستاده اید، و پیوسته به شما فرمان می دادیم

و شما فرمانبر بودید، تا این که [در اثر فدا کاری های شما]آسیاب اسلام به کار افتاد و خیر و برکت روزگار جاری شد و نعره شرک فرو شد و دروغ از جوشش افتاد و آتش کفر خاموش شد و صدای از هم پاشیدگی فرو نشست و نظام دین به ترتیب افتاد.

پس چرا این گونه بعد از بیان و اعلان، سرگشتگی و پنهان کاری می کنید و پس از آغاز، عقب نشینی و پس از ایمان، به شرک برمی گردید؟ چرا با قومی که پیمان خود را شکستند و در صدد بیرون راندن رسول خدا(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) بودند و حال آن که آنان آغازگر جنگ با شما بودند، جنگ نمی کنید؟ آیا از آنان می ترسید؟ پس خدا شایسته ترس است، ا گر ایمان داشته باشید.» (2)

ص: 78

آری، ترس مانع حمایت اهل مدینه از حقانیت حضرت زهرا(علیهاالسّلام) گشت.

البته ترس از خداوند متعال و ترس در حد مهیا شدن در برابر خطر، ستودنی است؛ ولی در حد خودباختگی و خضوع در برابر خطر -اگر خطر از ناحیه مخلوق باشد- نکوهیده است.

مؤمنین است. امام محمد باقر(علیه السّلام) می فرماید: «مؤمن ترسو نیست.» (1)

از این گونه آیات و روایات استفاده می شود که بعضی از یاران پیامبر ا کرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) ایمان قوی

نداشتند و از سست عنصری آنان بود که این مصائب بر اهل بیت(علیهم السّلام) وارد شد.

چگونه می توان حرکت انصار را در سقیفه توجیه کرد، در حالی که «حباب بن منذر»، از بزرگان این قوم، به سبب ترس از قدرت قریش و انتقام گرفتن آنان از انصار، این گونه سخن می گوید: «ما ترس از آن داریم کسانی از شما [قریش] بر سر کار آیند که ما پدران و برادران آن ها

را در جنگ کشته ایم، ترس از آن که این افراد از ما انتقام بگیرند». (2)

آیا حرکت آنان در سقیفه باعث نشد، جاه طلبان وارد عرصه شوند و خط نبوی منحرف گردد؟

آیا همین ترس آنان نبود که سبب شد تا آنان به دعوت علی(علیه السّلام) و استغاثه حضرت زهرا(علیهاالسّلام)

جواب رد دهند؟

آری، سست عنصری آنان بود که به صورت ترس متجلی گشته بود؛ چنان که مولای متقیان، حضرت علی(علیه السّلام) می فرمایند:

«ترس، ناشی از ناتوانی نفس و ضعف یقین است». (3)

اما باید توجه کرد که از یاران رسول خدا سلمان هایی نیز بودند که ترس و زبونی را فقط در نافرمانی از دستورات و فرامین پرودگار متعال و رسول بزرگوارش می دانستند. آنان صادقانه ایمان داشتند و تهدید و کتک خوردن و خطر جانی و مالی در راه حق، ترسی در وجودشان ایجاد نمی کرد. آنان اصالت و محوریت را به ایمان داده بودند.

شجاعت نیز ریشه در ایمان دارد و در جایی که ایمان وجود دارد، شجاعت هم هست.

فرهنگ شهادت طلبی و ایثارگری نشان گر شجاعت است در فرهنگ شهادت طلبی این گونه می اندیشند:

ص: 80

در یورش ها و تهاجمات گسترده چه باید کرد تا دین خدا بماند؟ چه باید کرد تا دین خدا رونق گیرد؟ چه باید کرد تا خط ولایت جاودانه باشد؟ ...

حضرت زهرا(علیهاالسّلام) اسوه شجاعت و شهادت طلبی است؛ از این رو، در برابر یورش های مخالفان تا مرز شهادت ایستادگی کرد. دختر پیامبر(صلّی الله علیه و آله وسلّم ) مصمم برای دفاع از حقانیت ولایت بود، تا آن که درب خانه را آتش زدند و وحشیانه به داخل هجوم آوردند. در آن حال، ایشان دیگر توان از کف داد و بی هوش بر زمین افتاد.

آن گاه که صدیقه طاهره(علیهاالسّلام) به هوش آمد، اول سؤال ایشان این بود که «فضه! علی کجاست؟» و تا شنید که مقتدای او را به زور به سوی مسجد می کشانند، با همه دردهای غیرقابل تحمل، چادر بر سر کرد و با تکیه بر امام حسن مجتبی(علیه السّلام) به سرعت، خود را به امام خویش رساند و در میان دیدگان حیرت زده دوست و دشمن، دامن مولا علی(علیه السّلام) را گرفت و

مانع بردن امام(علیه السّلام) به مسجد شد و... .

پی نوشت:

1 . بیدارگران اقالیم قبله، ص56.

2 . تاریخ ابن کثیر، ج5، ص342.

3 . تاریخ الامم و الملوک، ج3، ص226 و ص227

4 . اسرار آل محمد(صلّی الله علیه و آله وسلّم )، ص 39.

5 . بحارالانوار، ج 30 ، ص 488.

6 . الغدیر، ج 7 ، ص 77.

ص: 81

7. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج17، ص222

8. «قیله» کنیۀ انصار است.

9 . شرح خطبه حضرت زهرا(علیهاالسّلام)، ج2، ص232.

10 . احزاب، آیه 19.

11 . بحارالانوار، ج 47 ، ص 364.

12 . انساب الاشراف، ج 1 ، ص 582 ، ح 1177.

13. غرر الحکم، ماده جبن.

ص: 82

تصویر

ص: 84